Η βασική ιατρική σκέψη αρχίζει με την αναγνώριση ενός βασικού στοιχείου που είναι το πρωτεύων σύμπτωμα του ασθενούς. Κάθε ασθενής αναφέρει τον λόγο που έρχεται στον ιατρό. Ο λόγος που έρχεται στον ιατρό αφορά μια ενόχληση, ένα σύμπτωμα όπως ο πόνος, η δυσκολία στην αναπνοή, το αίσθημα βάρους, το πρήξιμο σε κάποιο σημείο του σώματος. Το πρωτεύων σύμπτωμα είναι πολύ σημαντικό γιατί κατευθύνει τον ιατρό στα επόμενα επίπεδα σκέψης του. Εκτός από το πρωτεύων σύμπτωμα υπάρχουν και τα δευτερεύοντα συμπτώματα τα οποία πάντα πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν.
Οι βασικές αρχές της ιατρικής σκέψης είναι οι ακόλουθες:
α. Όλα τα συμπτώματα θα πρέπει να αποδοθούν σε μια συγκεκριμένη πάθηση. Εάν αυτό δεν είναι εφικτό τότε θα πρέπει ο ιατρός να αναρωτηθεί εάν συνυπάρχουν ταυτόχρονα δύο παθήσεις.
β. Το ιστορικό κατά 70-80% μπορεί να οδηγήσει ασφαλώς σε μια συγκεκριμένη διάγνωση. Απαιτείται λεπτομερής λήψη ιστορικού όπως διάρκεια και ένταση συμπτωμάτων, ιστορικό τραυματισμού, μηχανισμός κάκωσης, συνυπάρχουσες παθήσεις, φάρμακα που λαμβάνει, ιστορικό λήψης αλκοόλ, καπνίσματος, προβλήματα με την καρδιά ή με άλλα όργανα.
γ. Ενδείξεις: Η ιατρική σκέψη πάντα θα πρέπει να συνδέεται με τις ενδείξεις. Οι ενδείξεις αποτελούν το πράσινο φως για την εκτέλεση μιας συγκεκριμένης ιατρικής πράξης, όπως χορήγησης φαρμάκων, χειρουργικών επεμβάσεων ή σωστικών ενεργειών. Δεν υπάρχουν ενδείξεις μιας πάθησης αλλά ενδείξεις μιας συγκεκριμένης ιατρικής ενέργειας. Οι ενδείξεις τις περισσότερες φορές είναι συγκεκριμένες αλλά εξαρτώνται και από άλλους παράγοντες όπως οι συνυπάρχουσες παθήσεις, η διενέργεια πρόσφατων επεμβάσεων, η λήψη φαρμάκων, η ηλικία, η δυνατότητα αυτοεξυπηρέτησης του ασθενούς ή το λειτουργικό status του.
δ. Λήψη αποφάσεων (Decision making): H λήψη αποφάσεων αποτελεί το πιο δύσκολο και πολύπλοκο τομέα της ιατρικής σκέψης. Η λήψη αποφάσεων απαντά στις ακόλουθες και απλές ερωτήσεις: Πότε, Πώς και Γιατί. Η λήψη αποφάσεων σχετίζεται με τον τρόπο αντιμετώπισης και τον χρόνο αντιμετώπισης ενώ πάντα κατά την λήψη αποφάσεων θα πρέπει να γνωρίζουμε τα οφέλη από τον τρόπο αντιμετώπισης καθώς και τους ενδεχόμενους κινδύνους από την συγκεκριμένη θεραπευτική επιλογή.